قرآن، برای تنها تلاوت یا عمل؟

- اينكه در روايت آمده: «هركس قرآن تلاوت كند و به آن عمل ننمايد قرآن او را لعنت مي‌كند.» بدان معنا نيست كه تلاوت قرآن کریم بدون عمل به آن معصيت است، بلكه طبق روايات و آيات قرآن‌، خواندن قرآن حتّي بدون توجّه به معناي آن، ثواب و پاداش دارد. براي فراگيري درس زندگي از قرآن و پيمودن مسير سعادتمندي و تعالي، بايد ضمن تلاوت، در آن تدبّر و انديشه نمود تا بتوان به مفاهيم و معاني بلند آن عمل کرد.
 

قرآن كريم، اقيانوسي بيكران از معارف الهي و دين است، دقّت در اين معاني و انس با آن، ‌زمينه عمل به آن را نيز فراهم مي‌کند.

هر مرد و زن مسلمان، بايد قرآن کریم را تلاوت كند و در آن تدبّر نمايد و خود را با آن همدم و همنوا سازد و رابطه تنگاتنگي با آن داشته باشد و به بهانه عمل نكردن به آن، خود را از انس با آن محروم نسازد، زيرا قرآن كتاب انسان‌سازي است، سخن خدا و جامع تمام برنامه‌ها و رموز تكامل و تعالي است، عمل به آن موجب پيروزي و رستگاري در دنيا و آخرت مي‌شود.

قرآن كريم در آيات مختلف اهميت تدبّر در آن را ذكر کرده‌، از جمله مي‌فرمايد:

1.«آيا در قرآن، تدبّر نمي‌كنند يا بر دل‌هايشان قفل‌ها زده شده است؟»(1)

2. «كتابي است فرخنده كه آن را به سوي تو فرستاديم تا در آياتش تدبّر كنند و خردمندان پند گيرند.»(2)

3. «آيا در قرآن تدبّر نمي‌كنند؟ اگر از نزد غير خدا بود، هر آينه در آن اختلاف بسياري مي‌‌يافتند.»(3)

در منابع روايي نيز در زمينه اهميّت تدبّر در قرآن کریم روايات زيادي وارد شده است:

1. اميرالمؤمنين علي ـ ع ـ مي فرمايد: «بدانيد كه در قرآن کریم خواندني كه با تدبّر همراه نباشد، خيري نيست، بدانيد كه در عبادتي كه با فهم و انديشه توأم نباشد، خيري نيست.»

2. در روايت ديگر نيز مي‌فرمايند: «‌در آيات قرآن تدبّر كنيد و از آن عبرت آموزيد، زيرا قرآن، رساترين پندها و عبرت‌ها است.»(4) 

هر كس با قرآن كريم انس پيدا ‌كند، مي‌تواند آيات آن را راهنما و راهبر خود قرار دهد و علاقه و محبّت بلكه عشق به قرآن داشته باشد.

 براي آنكه مسلمان، به توفيق رفاقت با قرآن دست يابد، بايد نسبت به آيات آن، شناخت پيدا كرده و در آن تدبّر كند، بر معارف آن دست يابد و سپس با عشق، با آن ارتباط فكري و عملي برقرار کند. 

حضرت علي (ع) درباره پرهيزگاران و اهمّیت خواندن قرآن كريم مي‌فرمايد: «آنها شب هنگام، بر پا ايستاده، قرآن کریم را شمرده شمرده و با تدبّر تلاوت مي‌كنند، جان خود را با قرآن محزون مي‌سازند و داروي درد خود را از آن مي‌گيرند. 

هر‌گاه به آيه‌اي كه در آن تشويق است مي‌رسند، با علاقه فراوان به آن روي مي‌آورند و چشم جانشان، با شوق بسيار در آن خيره مي‌شود و آن را پيشواي خود مي‌سازند و هرگاه به آيه‌اي كه در آن بيم و انذار است مي‌رسند، گوش‌هاي دلشان را براي شنيدن باز كرده، گمان مي‌كنند كه صداي ناله آتش سوزان دوزخ و به هم خوردن زبانه‌هايش در گوش جانشان طنين‌انداز است.»(5)

حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در اهميّت تلاوت قرآن کریم و بهره بردن از آيات آن در رفتار  مي‌فرمايد: «عليكم بالقرآن فانه الشفاء النافع و الدواء المبارك و عصمه لمن تمسك به و نجاه لمن تبعه لا يعوّج فيقوّم و لايزيغ فيستعتب لا ينقضي عجائبه و لا يخلق علي كثره امرد...؛ بر شما باد كه به قرآن روي آوريد، زيرا قرآن شفابخشي سودمند و دوايي نجات بخش است. 

هر كس به قرآن تمسّك جويد، مصون مي‌ماند و هر كس از آن پيروي کند، نجات مي‌يابد و هرگز از مسير حق منحرف نمي‌شود تا نيازمند به اصلاح باشد و هرگز گمراه نمي‌كند تا درخور عتاب باشد. 

شگفتي‌هاي قرآن، پايان پذير نيست و با گفت‌وگوي فراوان در مورد آن، فرسوده نمي‌شود.»(6) 

در روايت ديگر دراين باره مي‌فرمايد: «قرآن چراغي آشكار و ريسماني محكم است كه در رتبه و مقام بالا قرار دارد. قرآن برترين شفابخش و بالاترين فضيلت و سعادت است، هر كس از نور او بهره برد، خدا او را هدايت کند و هر كس امور خويش را به او پيوند دهد، خداوند او را مصون دارد و هر كس به قرآن، تمسّك جويد، خداوند او را نجات دهد....»(7)

بدون شك، پيام اصلي روايات اين است كه فرد مسلمان، به دور از همه وسوسه‌ها و براي بهره بردن از آيات قرآن‌، در درجه اوّل بايد به تلاوت و انس با آن اهتمام ورزد و در تلاوت آن قصدش اين باشد كه با نورانيّت آيات آن، در اين مكتب انسان‌سازي، ساخته شود. 

ذكر كردن اين روايات براي اين بود كه انگيزه بيشتري جهت تفكّر در قرآن ايجاد شود و هيچ كدام دليلي بر بي‌اهميّت بودن تلاوت قرآن بدون تدبّر و عمل نيست، بلكه قرائت قرآن کریم حتّي بدون فهم معناي الفاظ آن نيز مفيد است و روايتي كه مي‌فرمايد: «ربّ تالي القرآن و القرآن يلعنه» (چه‌بسا کسی که قرآن تلاوت می‌کند اما قرآن، او را را لعن می‌نماید)؛ مصداق آن در جايي است كه فرد قرآن خوان، از اوّل تلاوت آيات، قصدش بهره بردن از آيات نباشد، بلكه انگيزه خواندن آيات در نزد او، غير از انگيزه هدايت و بهره‌گیری از آيات آن باشد.

____________________

1. محمّد: 47/24.

2. ص: 38/29.

3. نساء: 4/82.

4. محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، ترجمه حميدرضا شيخي، دار الحديث، ج10، ص 4829.

5. نهج‌البلاغه، خطبه 192.

6. بحارالانوار، ج 89، ص 182.

7. همان، ص 31.